Pandeli Koçi: Nuk kemi
kritikë për të seleksionuar prurjen e madhe në letërsinë shqipe sot...
Letërsia sot
përballet me jo pak probleme, mes tyre mungon dhe ndihma për financimin e
botimeve me vlera letrare. Ky është një problem që ka vite në fushën e
letërsisë dhe autorët shqiptarë gjithmonë kanë kërkuar ndihmë nga
institucionet, ministritë për botimin e veprave letrare. Së fundmi në letërsinë
për fëmijë, erdhi Antologjia e Letërsisë “Lule për lulet”, e hartuar nga një
grup autorësh. Shkrimtari Pandeli Koçi, ndërsa flet për rëndësinë e këtij
botimi që prej vitesh ka munguar, thekson se nga Ministria e Kulturës duhet të
jetë më shumë vëmendje me projekte të ndryshme për të ndihmuar autorët. Në
intervistën dhënë për gazetën, shkrimtari Koçi flet jo vetëm për projektet në
ndihmë të autorëve shqiptarë, por thekson se në fushën e letërsisë ndihet jo
pak dhe mungesa e konkurseve letrare, që sipas tij duhet të jenë pjesë e
politikave të institucioneve.
Pak ditë ka që ka dalë në qarkullim Antologjia e Letërsisë për Fëmijë
(2000-2014) me titull “Lule për lulet”. Si shkrimtar dhe kryetar i grupit të
punës që hartoi këtë antologji, çfarë mund të na thoni mbi punën që është bërë
për këtë botim?
Prej shumë kohësh është ndjerë nevoja për një antologji të letërsisë për
fëmijë, kur dihet që nuk ka pasur një të tillë. Me përpjekjet e shumta për të
na përkrahur dhe botuar këtë antologji, edhe pse prej 4 vitesh MTKRS këtë nuk e
bëri, vetëm tani nga Ministria e Kulturës na u dha mbështetje për ta botuar
këtë vepër. Antologjia përfshin krijime të periudhës 2000-2014, që dëshmon
prurjet e reja e cilësore në këtë degë të rëndësishme të letërsisë shqipe. Në
grupin e punës kemi emra të njohur letërsisë për fëmijë si Gaip Bushati, Astrit
Bishqemi, Riza Braholli, Vasil Premçi, Fatmir Gjestila dhe Xhevat Syla nga
Kosova. Synimi ynë ishte çfarë të rejash ka letërsia në këtë periudhë,
2000-2014, çfarë të cilësish, hapat që ka bërë, në cilat drejtime shkrimtarët e
kësaj letërsie për fëmijë priren në këtë periudhë që po kalojmë, dhe se sa ata
i përgjigjen kërkesave të ditës në kushtet e reja që po kalon shoqëria
shqiptare dhe botërore. Në këtë botim janë përfshirë shkrimet e 87 autorëve, që
shkruajnë për fëmijë dhe të rinj. Autorët e kësaj antologjie janë nga të gjitha
trevat shqiptare, nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Lugina e
Preshevës, si dhe nga diaspora.
Si do të shpërndahet ky botim?
Libri duhet të shpërndahet në shkolla, por me ndihmën e një qendre në
Shqipëri duhet të shkojë deri në bibliotekat e fshatrave më të largëta të
vendit, për ata që nuk kanë mundësi ta blejnë librin. Të jemi realist, problemi
i librit për fëmijë ka të bëjë dhe me mundësitë ekonomike, sa kanë mundësi ta
blejnë librin. Duke mos pasur mundësi ta blejnë, duke e pasur në bibliotekën e
shkollës, do të ishte ndihmë që libri të lexohej dhe nga nxënësit e zonave më
të thella.
Ju pohuat mbështetjen që bëri MK për librin, a ka të tjera bashkëpunime për
këtë letërsi?
Ne kemi bërë një letër këto ditë dhe kemi kërkuar mbështetjen e MK dhe për
të bërë shpërndarjen e antologjisë në rrethe, por ministria duhet të bëjë një
bashkëpunim me shkrimtarët e letërsisë për fëmijë dhe të rinj, për atë që quhet
nxitje përmes konkurseve letrare. Kjo është detyrë e ministrisë. Një konkurs
letrar do ta nxiste shumë letërsinë, do ishte përkrahje për të dalë në dritë
vlerat më të mira të vitit, por do nxiste dhe autorët. Kjo nuk është bërë dhe
ndaj ne kemi këmbëngulur që të ketë një konkurs të tillë. Por ne kemi bërë dhe
një tjetër përpjekje, që të kemi dhe një konkurs letrar me autorë të rinj që
shkruajnë letërsi për fëmijë. Pse ka dalë ky problem? Gjithmonë pyetet, sa
është mosha mesatare që shkruajnë letërsinë për fëmijë, është rreth 70 vjeç.
Bëhet pyetja, a ka autorë të rinj të letërsisë për fëmijë? Natyrisht që ka, por
nuk kanë mundësi që të botojnë libra, sepse dhe shtëpitë botuese kanë interesat
e tyre. Nuk kanë përkrahjen e duhur për t’u redaktuar që të pasqyrohen me
shkrimet e tyre më të mira. Pra për këto probleme, një konkurs letrar nga
Ministria e Arsimit, Ministria e Kulturës, do të ishte ndihmë që autorët e rinj
të njihen dhe lançohen.
Po flisni për konkurset letrare, çfarë mund të na thoni mbi çmimet letrare
që ndau këtë vit Ministria e Kulturës, ishin dy të tillë?
Çmim për letërsinë për fëmijë nuk u dha në Panairin e Librit me pretendimin
absurd se nuk kishte prurje. Edhe Ministria e Kulturës këtë vit dha vetëm dy
çmime për letërsinë, një çmim për veprën letrare dhe një për përkthimin. Duket
se MK s’e ka pasur mundësi, por duhet që gjithmonë në Ministrinë e Kulturës të
jetë një çmim për letërsinë për fëmijë dhe të rinj. Më herët ka pasur dhe zëra nga
juri, që nuk ka pasur letërsi për fëmijë, një pretendim idiot, është gabim i
madh, është një shpërfillje, injorim që i bëhet një pjese të rëndësishme të
letërsisë shqipe, duke rënë në një “koncept tregtar”, që vetëm letërsi e huaj
është me vlera. Por botuesit duke pasur interesat e tyre, duke zgjedhur
ilustrimet e bukura, duke zgjedhur nga bota shkrimet më të mira, ata injorojnë
botimet e letërsisë shqipe. Kjo është fyese për letërsinë shqipe dhe mendoj se
kjo vjen dhe nga mosnjohja.
I njohur në botën e letërsisë për fëmijë, ju keni botuar dhe vepra në
letërsinë për të rritur. Çmimet Kombëtare të Letërsisë kanë për qëllim të
vlerësojnë titujt më të mirë të hapësirës mbarëkombëtare letrare, këtë vit
ishin dy çmime, më herët ishin disa vlerësime Penda e argjendtë, etj. Ju si e
shikoni këtë ndarje çmimesh, më mirë dy apo të jetë praktika si më herët?
Juritë janë juri, kanë dhe ato elementët e tyre, por ne nuk mund të
vlerësojmë sot, që ky libër ka vlerë apo jo, pasi kjo i takon kritikës letrare
dhe studimeve. Rëndësi ka që duhet të vazhdojë praktika që të jepen çmimet
letrare, qoftë si jepeshin çmimi i parë, i dytë, i tretë, etj, apo dhe çmime me
emrat e autorëve të njohur shqiptarë si çmimi Mitrush Kuteli, Lasgush Poradeci,
etj. Pavarësisht emërtimeve që ato kanë, për letërsinë shqipe është mirë që
tradita e çmimeve të vazhdojë. Gjithmonë ka pasur debate për çmimet letrare.
Është dhe subjektivizmi, që rrjedh nga vetë autorët, por dhe nga një frymë
klanore që mendohet se ekziston qoftë në krijimin e jurisë dhe me
subjektivizmin e pashmangshëm, që mund të ketë juria sado e specializuar të
jetë. Subjektivizma do ketë, por ama nuk mund të mohojë kush që përkthimi
“Orlandi i çmendun” i Ariostos që erdhi në shqip nga Guljem Deda nuk ishte
shumë lart. Të gjithë u kënaqën që mori çmimin një përkthyes i tillë për një
kryevepër botërore. Ju thashë që subjektivizmat do jenë gjithmonë, mund të ketë
dhe frymë klanore, por këto nuk është mirë të gjykohen pa lexuar veprat. Që të
gjykosh një juri, duhet të ketë juri tjetër që të gjykojë atë.
Më herët keni pohuar se Ministria e Kulturës duhet të nxisë dhe botimin e
veprave të autorëve të traditës në letërsinë shqipe. Çfarë kërkoni për këtë nga
projektet e ministrisë?
Ministria e Kulturës mund të inkurajojë dhe të nxisë autorët e letërsisë
përmes projekteve të ndryshme. Në Kosovë një shkrimtar me vlera nëse bën një
projekt dhe nuk ka para për botime, atij i jep një mundësi për botim ministria.
Edhe tek ne ajo, që duhet të bëjë jo vetëm Ministria e Kulturës por ndoshta dhe
Ministria e Arsimit, është që për kryeveprat e letërsisë shqipe të traditës
sonë të financojë. Ministria mund të ndihmojë botimin e Naim Frashërit për
fëmijë, të Ndre Mjedës, Fishtës, etj. Këto vepra të traditës po nuk u financuan
për botime nuk vijnë tek lexuesit. MAS mund të jetë ndihmesë për veprat nëpër
shkollat në orët letrare, dhe MK të nxisë botimin e tyre. Këta janë
autorë të traditës që nuk jetojnë më, atëherë duhet që ministritë të kenë
projekte që ta ringjallin këtë letërsi, duke nxjerrë vlerat që i qëndrojnë
kohës, duke nxitur ribotimin e veprave.
Letërsia shqipe ka zhvillimet e saj, por sipas jush ku janë prirjet e saj
sot?
Të flasësh për prirjet e letërsisë sot, tematike, ideore, artistike, është
e vështirë. Në kushtet tona të mungesës së studimeve të mirëfillta letrare për
letërsinë bashkëkohore ose të një mungese të një kritike letrare që ta ndjekë
me seriozitet zhvillimin e letërsisë, nuk mund të flitet. Unë mund të jap një
mendim por do jetë subjektiv, sepse kushtëzohet nga prirjet e mia, shijet e
mia, dhe nuk mund të flas për zhvillimet. Ne kemi prirjet tradicionale në
letërsi, në prozë, poezi, por kemi dhe prirjen të tjera që i kapërcyem moderne
dhe postmoderniste. Kjo liri që kanë autorët jep një larmi në letërsinë shqipe.
Problemi qëndron sa këto vepra lançohen nga kritika letrare, sa jepen këto
reale tek lexuesit. Shpeshherë njerëz që nuk kanë aftësi letrare por kanë
aftësi për të bërë reklamë të veprave të tyre lançohen dhe serviren si gjërat
më të bukura të shkruara. Nuk jam i pari që them se nuk kemi një kritikë të
mirëfilltë. Mungon ajo që quhet kritikë konstruktive e vazhdueshme nga njerëz
të specializuar për këtë fushë, nuk kemi kritikë për të bërë seleksionimin e
kësaj prurje të madhe në letërsinë shqipe sot. Nuk ekziston kritika dhe e kam
pohuar dhe më herët për arsye financiare, nuk paguhet.
Intervistoi: Julia Vrapi
Gazeta “Sot” 23 dhjetor 2014
